کشت و پرورش درخت خرما
موفقیت در کشت درخت مورد بحث بدو نوع عوامل بستگی دارد: عوامل طبیعی عوامل بشری.
عوامل طبیعی: مناطق 34-29 درجه عرض جغرغفیائی بهترینمنطقه برای کشت درخت خرما بوده و خط العرض 3/34 درجه شمالی تقریبا حد نهائی شمالی خط استوا برای موفقیت در کشت درخت خرما و ثمردادن آن بطور طبیعی است و از این حد ببالا جهت زینت کشت می شود.
سطح زمین: زمین های مسطح که بدانها خوب آب برسد و حدود پانصد متر از سطحدریا ارتفاع داشته باشد بهترین آنهسات در زمینهای شنی وبیابانی هم که آب بدانها برسد رشد می کند. وزش باد برای درخت خرما مناسب است.
خاک: درخت خرما از شوری زمین نسبت بدرختان دیگر تحمل بیشتری دارد و اگر آب باشد در هر نوع خاک تقریبا نمو می نماید.
آب: هر چه آب بیشتر بخرما برسد بیشتر و بهتر محصول می دهد وبا وجود این تحمل بی آبی خرما بی از میوه های دیگر است.
عوامل بشری: کوددادن: انواع کودهای حیوانی (گاو و گوسفند و ...) کود خاکروبه ای که از خاکروبه های
ص: 55
شهر بدست می اید و کود شیمیایی همه برای خرما خوب است بهترین موقع دادن کود پائیز می باشد. فاصله دو کود 4-5 سال می باشد اطراف درخت گودال بقطر 3-4 متر حفر طوری حفر می کنند که هر چه از درخت دورتر باشد عمیق تر گردد بطوریکه نزدیک محیط دائره نیم متر گود شود. کود را ریخته بعد زمین را شخم زده آب می دهند. در صل بهار زمین نخلستان را شخم می زنند که اگر گیاه مضری بود از بین برود و در تابستان شخم می زنند برای احتمال وجود گیاهان مضر ودر فصل پائیز پس از چیدن خرما شخم دیگری آنچنان لازم است که متخصصین گویند شخم پائیزه هر سال تکرار گردد و دو شخم دیگر هر چند سال یک مرتبه.
شاخه های آویزان پائین را باید برید و شاخه های انتهائی اگر خشک شود باید قطع کرد واین عمل برای نخل 15 سال ببعد باید عمل شود و هر 3-4 سال یک مرتبه تکرار گردد باید کمی از قسمت شاخه که به ساقه درخت است باقی گذاشت و صدمه ای بساقه وارد نساخت.
اگر میوه درخت یک سال زیاد شد و آنرا کم نکردند سال بعد کمتر محصول خواهد شد و بهتر است بطور متوسط 6-12 خوشه بر درخت بماند (با توجه به بزرگی یا کوچکی خوشه) وبرای بریدن خوشه های زیادی هر چه وسط تر و نزدیک بمغز است باید برید. خوشه هارا باید از گرد پاک کرد و طوری آویزان نمود که برای چیدن آسان بوده ودر آن مدت که محصول بر درخت است هوا در بین خوشه بتواند جریان خوبی داشته باشد. چنانچه سایبانی از برگ درخت یا سیلوفین برای خوشه هادرست کنند بسیار مطلوب
ص: 56
می باشد.
خرما را باید در اول موسم رسیدنش چید.
آمار 1952 به ترتیب تعداد درخت خرما را چنین نشان می دهد عراق 32146801 ایران 11600000 پاکستان 8000000 الجزایر 7486000 عربستان 4000000 مراکش 3971893 سودان 3000000 تونس 2500000 لیبی 2000000 مصر 1800000 اسپانیا 400000 آمریکا 300000 وسایر نقاط 10000000 یعنی مجموع درختان خرمای جهان 87204494 می باشد.
چنانچه بسیاری از اختلافات خرما را در نظر بگیریم 455 نوع خرما در عراق بدست می آید.
بیماریهای درخت خرما
فاسد شدن اسپات با پیدایش نقطه های تیره روی سطح خارجی آن است که گاه وسیع شده و از باز شدن اسپات جلوگیری می نماید وعواملی حیوانی یا فیزیولوژی موجب آن می شوند. عنکبوت غبار نخل: عنکبوت کوچک زیرد رنگی مایل به سبز که بر روی میوه در مرحله خارک نشسته غبارآلود کرده و می تند و در آنجا تخم گذاری می کند.
حشره دوباس: Ommatisus Binotatus که با نیکوتین و آهک و خاکستر از بین می رود، و حشره تاذوع Elegns Oryctusکه حشره بزرگی است بر ساقه درخت زندگی می نماید و اگر شماره اشان زیاد شود درخت را از بین می برند.
ص: 57
حشره حمبره: Batrachedra Nemydroula پروانه کوچکی است که روی میوه های زندگی می کند و باعث خشک شدن آن می شود بطوریکه میوه تو خالی و سرخ رنگ می گردد و بر زمین می افتد.
حشره ابومزریف Pseudo Qvilustestaus حشره بزرگی است که بر روی ساقه و خوشه های نخل جاگرفته و صدا می کند.
فوائد درخت خرما
نخل سایبان خوبی برای پرتقال بوده و در نقاط گرم اگر سایبان زردآلو نباشد می خشکد.
ساقه درخت یا در ساختن عمارت یا پل یا آنرا توخالی کرده بعنوان گذرگاه آب مورد استفاده است و از ساقه بدون برگ صندلی و میز و گهواره و ...
از لیف خرما که دور شاخه ها پیچیده شده ریسمان می کنند و اخیرا حریر مصنوعی تهیه می نمایند.
از میوه خرما: شیره الکل سرکه گرداتامین Dattamine(غذای بسیار لذیذی است که 70 درصد از گرد خرمای خشک و بقیه از کاکائو و شکر است) شکر علوفه حیوانات (خرماهائی که برای خوردن انسان سازگار نیست) گرد زرگری (از هسته خرما زرگرها بصورت زغال بکار می برند) کرتیزون خرما (بنام دیوسنولنس Diostulence که شرح داده شده است) کولا شیرینی ها و بیسکویت درست می نمایند.
ص: 58
لازم است دانسته شود کسانیکه با خرما تغذیه می نمایند باید مواظبت نمود که با تبخیر اسانس های معطر خرما از دست نرود.
ترکیب شیمیائی هسته خرما
چربی 9 پروتئین 6/6 سلولز (فیبر) 9 مواد قندی نشاسته ای 67 و خاکستر 4/9 درصد می باشد.
هسته خرما غذای بسیار خوبی برای حیوانات است و در مواردی زرگر زغال آنرا بکار برده و چون با اسید هیدرولیز کنند گلوکز بدست آمده در قنادی مصرف می شود.
جنبه صادراتی خرما بویژه خرمای ایران
با آنکه کشاورزان بروش صحیح تولید، طرز چیدن، جمع آوری، بسته بندی، پاک کردن، دود دادن و مخصوصا درجه بندی این محصول آشنا نیستند بازار خرمای ایران بوسیله امریکا شوروی هند پاکستان کانادا و ... رونقی بسزا دارد.
نصف محصول خرمای جهان را تقریبا عراق و مصر تولید می نمایند و ایران در درجه سوم و الجزایر و مراکش نیز از کشورهای مهم صادر کننده اند، صادرات خمای ایران در 1956 به حدود 336000 تن که 25 درصد محصول جهانی است رسید.
استانهای خوزستان، فارس، کرمان و بلوچستان و کمی در طبس و غرب کرمانشاهان به ترتیب قسمت های تولید کننده اند که از بیست میلیون درخت خرما 27 درصد در خوزستان 29 در فارس 25 کرمان و 9 درصد از بلوچستان می باشد محصولاتی که از خرما بدست می آید منحصر است بشیره خرما و الکل.
ص: 59
از انواع خرما شیره گرفته می شود (باستثنای نوع خرمای خاک که از خشک و بدون شهد بوده و به هندوستان صادر می شود).
تهیه شیره خرما در فارس و خوزستان و الکل خرما در شهرستانهای قزوین، شیراز و اهواز رواج دارد.
خرمای خشک بیشتر در نواحی میناب بوشهر لنگه و برازجان وجود دارد و بنامهای خارک قصب و هسته نامیده می شود.
خریدار عمده خرمای خشک هندوستان است که سالیانه به حدود پنج هزار تن می رسد.
انواع خرمائیکه در ایران دیده می شود
بیش از یکصد نوع خرما در ایران وجود دارد و انواع مزبور از این لحاظ تقسیم شده اند که دراندازه شکل رنگ رطوبت و خشکی شهد داشتن و نداشتن با یکدیگر تفاوت دارند که آنهم بستگی با نوع خاک و مقدار آب و رطوبت محیط و وضع هوا دارد.
از صد نوع خرما دوازده نوع آن 92 درد محصول کل کشور را تشکیل می دهد.
در خوزستان انواع خرما بنامهای محلی: سایر العروس حمراوی حلاوی خضراوی گفتار بریم برخی سمران کبکاب شاکری حاجی محمدی دیلگاری مکسون و بابک نامیده می شود و از همه مهمتر سایر است که حدود 90 درصد درختان ودر حدود 37 درصد کل محصول ایران را می دهند. این خرما دارای دانه های متوسط برنگ قرمز تیره و کم شهد می باشد.
ص: 60
مهمترین خرمای استان فارس عبارت است از: شاهانی کبکاب هسته مکتوب جلوائی زین الدینی و کیوانی.
خرمای شاهانی دانه های بزرگ کشیده قهوه ای روشن متمایل به طلائی و شهد خوش طعم و خوش عطر دارد.
خرمای کبکاب دارای دانه هائی بزرگ قهوه ای رنگ با هسته کوچک است.
خرمای هسته دارای دانه هائی ریز کم شهد و هسته بزرگ دارد که بیشتر در محل مصرف می شود.
مهمترین خرمای کرمان عبارتند از: مضافاتی خاروک حلوا زارک مردار سنگ پیاران و بیزوک که خرمای مضافاتی آن مخصوص شهرستان بم است و مهمترین نوع خرمای ایران بشمار می رود دانه های بزرگ گوشتدار سیاه رنگ پرشهد خوش طعم و خوش عطر است.
پیاران دانه هائی بزرگ سیاه رنگ و پرشهد و بیزول دانه هائی متوسط سیاهرنگ و تقریبا خشک دارد و ایندو نوع در حاجی آباد وجود دارد.
در شهداد نام خرماها: شمسائی قصب قصب همبر برنانی عبداللهی هفتاد گزی نام دارد که سه تای اول خرمای خشک (اولی خشک مرطوب و دو تای دیگر خشک کبریتی است) خرمای برنانی وعبداللهی را که برای فروش در حلب جا می کنند ولی برنانی را باید فوری خورد که ترش می شود وهر دو زردرنگند (شهداد را سابقا خبیص می گفتند از اینجهت که مخلوطی از خرما و روغن و آرد را خبیص گویند و در آنجا هم خرمای خوب در دسترس
ص: 61
بوده است)
خواهشمند است متوجه کلمه شهد و شیرینی خرما باشید که در هر شهر و دیاری ضریب اول مرغوبیت بشمار می رود زیرا بزودی قرآن در این باره با شما سخن خواهد گفت.
دولت آمریکا مشتری نوع حالاوی است و در هندوستان بیشتر نوعی را بنام زاهدی می پسندند.
(نام 64 نوع خرما در کتابیکه نام آنرا ملاحظه خواهید کرد وارد شده است)
ویتامین های موجود در خرما
خرما، سرشار از ویتامین های A و B و Eو C می باشد.
ویتامین A در نمو حیوانات دخالت می کند نسج پوشش را در برابر عفوت ها تقویت می نماید (مخصوصا در ناحیه مخاطها) دربینائی رل مهمی دارد.
کمبود ویتامین A گزرفتالمی می کند که عارضه ایست در چشم یعنی قرنیه چشم خشک شدن و پلکها ورم می کند و تولید چرک نموده و بالاخره بکوری منجر می گردد.
کراتومالاسی هم در نبود ویتامین Aدیده می شود که عبارت از خشک شدن و شاخی شدن مخاطها بویژه مخاط مهبل در حیوانات است.
همورالوپسی یا شبکوری که در نتیجه کمبود ویتامین A تولید می شود.
در آنان که ویتامین A کم دارند عفونت های مختلف مانند زکام و گریپ بیشتر دیده می شود.
ویتامین B1خرما ویتامین های B1 و B2 و Bpمی باشد.
ص: 62
ویتامین B1 در تنظیم فعل و انفعالات فرمانی و متابولیسم مواد قندی ضروری است مخصوصا در نسج عصبی و نسج عضلانی ویتامین B1 اثر استیل کلین را تقویت می نماید و از اثر کلین استراز (فرمانی است که استیل کلین را به اسید استیک و کلین تجزیه می نماید و عملش را خنثی می سازد) جلوگیری می کند.
در کمبود این ویتامین مرض بربری خشک یا بربری مرطوب ایجاد می شود که در هر دو ورم و صغر عضلات پا و پلی نوریت و فلج پاها دیده می شود و کم اشتهائی و کم شدن ترشحات و حرکات دستگاه گوارش و برادیکاری (کم شدن ضربان قلب) بوجود می آید (زمانی نیز تاکیکاردی و زیاد زدن اکستراستیول و خارج از نوبت زدن در قلب دیده می شود).
برخی سردردها و خستگی و کم شدن رفلکس های رباطی و بی خوابی و دردهای عصبی و گاهی کرامپ عضلات (چنگ شدن ماهیچه ها) که پس از خستگی فراوان دیده می شود در ثار کمبدو این ویتامین است.
ویتامین B2 در متابولیسم مواد قندی و البومینوئیدی (سوخت و ساز قندها و سفیده ایها) دخالت دارد.
در ساختمان بعضی فرمانها بویژه فرمان تنفسی که در تنفس نسجی بکار می رود وجود دارد.
در انتقال هیدروژن و فعل و انفعالات اکسیداسیون اسیدهای آمینه دخالت می کند همینطور در اکسیداسیون قند و اسیدهای چرب و بنا بر عقیده بعضی در بینائی چشم موثر است.
در کمبود ویتامین B2 اختلالاتی در چشم و پوست و مخاطها و اختلالاتی در جذب مواد چربی و در نزد موش سبب توقف نمو
ص: 63
و نزد پرنده ها مانند بوقلمون موجب پیدایش زخمهائی در دست و پای حیوان می گردد.
عوارض مخاطی بصورت زخمهائی در کنار لب ها و همچنین قرمزی لبها و زبان دیده می شود.
ویتامین G سابق یا نیاسین یا اسید نیکوتینیک یا ویتامین P.P
ویتامین C که در اکسیدوردکسیون تنفس نسجی دخالت می کند هم می تواند هیدروژن از دست بدهد یا بگیرد و در کمبود آن خونریزیهای مختلف در مفاصل و زیر پوست استخوانها و مخاطهای بدن و زیر جلد و لثه دیده می شود خستگی های مخصوصا در بهار و بی میلی و اختلالات قلبی و تنفسی و استعداد زیاد به عفونتهای مختلفه همه در کمبود ویتامین مذکور دیده می شود.
ویتامین E در عمل اپی تلیال (غدد تناسلی) و در رشد جنین و در اطروبی و صغر عضلات دخالت دارد.
کمبودش سبب سقط جچنین و از بین رفتنش در داخل رحم می گردد. و در موش نبودنش سبب عقیم شدن می گردد.
فلجهای عضلات مختلف و کم شدن حس شننائی و بویائی در نزد حیوان بواسطه نبودن ویتامین مذکور مشاهده شده و در کلنیک برای کم شیری و سقط جنین داده می شود همینطور در میاستنی یعنی تحلیل رفتن عضلات و صغر آناه بویژه در صغر و اسکلروزلاترال نخاعی تجویز می گردد.
دربعضی کتابها خرما را دارنده ویتامین D بمقدار زیاد دانسته اند(1).
1- سبزیها و میوه های شفابخش، تألیف لئونس کارلیه صفحه 187.
ص: 64
املاح موجود در خرما
املاح مذکور عبارتند از پتاسیم سدیم کلسیم منیزیم آهن مس فسفر املاح گوگرد املاح کلر.
فقدان پتاسیم را برخی علت حقیقی بروز زخم معده می دانند اشتهاء آور است و در بدن کم می شود اشتهاء کاسته می شود: کمبود آن امراض حلقی بویژه تورم لوزه ها ایجاد می نماید. گاهی توم قوزک پا بعلت کمی پتاسیم در بدن است. خستگی در کمبود پتاسیم دیده می شود و همانطوریکه کلسیم اهمیت مخصوصی در استخوانها دارد پتاسیم برای ماهیچه ها و انساج نرم دارد.
سدیم از زکام و کری جلوگیری کرده و حالت اسیدی دستگاه گوارش را قلیائی می کند و کمبود آن ممکن است ایجاد زخمی در روده ها بنماید. اختلال در متابولیسم سدیم بر روی بعضی غدد و سوخت سازها اثر می نماید. برخی خستگی ها و بعضی سردردها دراثر کمی سدیم بدن است.
کلسیم که در جد قبل (مربوط به شیر) به تفصیل از آن صحبت کردم.
از آهن و منیزیم و مس نیز در جلد مربوط به عسل گفته شد:
املاح گوگرد که خود بخود در مواد بیاض البیضی وجود دارد رل زیبائی دهندگی داشته و در ساختمان مو و پوست و ناخن و کبد وجود دارد و مصرف زیاد آن انسان را جنجگو و دعوائی می سازد.
ص: 65
فسفر که وجودش در اعصاب و مغز حتمی است از ضعف اعصاب و خستگی جلوگیری می نماید و برای تقویت بینائی نیز سودمند می باشد.
مقدار ترکیبات خرما
علاوه بر آنچه گفتیم خرما دارای مقداری آب مواد قندی مواد سفیده ای چربی است که اندازه همه آنها بقرار زیر است (در هر صد گرم خرما):
آب 8/13 تا 59 گرم
مواد قندی 6/37 تا 70 گرم
مواد سفیده ای 9/0 تا 9/1 گرم
چربی 3/0 تا 5/2 گرم
پتاسیم 9/64 تا 75 میلی گرم
سدیم 1/4 تا 48 میلی گرم
کلسیم 51 تا 75 میلی گرم
منیزیم 3/50 تا 5/58 میلی گرم
آهن 3/1 تا 6 میلی گرم
مس 18/0 تا 28/0 میلی گرم
فسفر 8/54 8/63
املاح گوگرد 8/43 تا 50 میلی گرم
املاح کلر 248 تا 290 میلی گرم
ویتامین A 50 تا 100 واحد بین المللی
ویتامین B1 07/0 تا 7/0 میلی گرم
ص: 66
ویتامین B205/0 تا 3/0 میلی گرم
ویتامین (نیاسین). P.P 6/0 تا 3/3 میلی گرم
ویتامین*** C7/2 تا 10 میلی گرم
و هر صد گرم خرما 157 کالری حرارت داده و تا رقم 383 نیز گفته شده است. ارقام فوق بر حسب آنکه خرما از چه نوع و نژادی باشد مخصوصا خرمای تر و تازه یا خشک فرق کرده است.
دانستنیهائی چند از خرما
کورنونسکی Curnonsky در کتابی که مخصوص خرما نوشته می گوید: علاوه بر اینکه خوردن قند خرما ارزش غذائی بیشتری از سایر قندها دارد و در مواقع خستگی مفیدتر است زیرا جذب بدن می گردد و در ضمن خوردنش را به ورزشکاران توصیه می نماید چنین مطلبی را دارد:
دانشمندان حساب کرده اند برای اینکه خرما بخوبی برسد باید مدت شش ماه 29 تا 30 درجه حرارت ببیند که حاصل جمع آن میشود 6000 درجه حرارت در صورتیکه فقط سه هزار درجه حرارت صرف رسیدن گندم می شود و از اینرو باید بپذیریم که خرما یکی از ذخیره کننده های انرژی برای رفع احتیاجات انسان مخصوصا بچه ها می باشد.
خرما مخصوص نقاط گرمسیر است. نقاط گرمسیر یعنی مناطقی که بنابر عقاید بعضی دارای تشعشعات سرطانزا است اما آفریده شدن منیزیم در این خرما واشتهای آدمی د نقاط گرمسیر نسبت به خرما خود نعمتی است زیرا کمبود منیزیم زمینه را برای ابتلا
ص: 67
به سرطان آماده می سازد.
یک نفر بدوی در نقاط گرم خرما خیز سالیانه بین 150-200 کیلو خرما مصرف می نماید.
خرما را باید بصورت طبیعی مصرف نمود و کنسرو آن بسیاری از عناصر مفیدش را از بین می برد.
باید توجه داشت که همه جان سخن از خواص خرمای رسیده و خوب است.
خرمای کهنه و فاسد تولید ناراحتی و مسمومیت می کند.
مصلح خرما، بادام یا اب انار است.
اسید پالمیتیک جوهر نخل است با فرمول 31H15C COOH
بیاد میهمانی نبی گرامی
حتی اگر یک مرتبه هم هست خوانندگان از زبان واعظان محترم این سرگذشت را شنده اند که : نبیگرامی و اصحاب بنابر رأی سلمان فارسی در ماه مبارک بمضان برای جلوگیری از حملات متحاصرین حفر خندق می کردند یکی از صحابه طرف عصر که فرمان دست کشیدن از کار داده شد به نبی گرامی عرض نمود: استدعا دارم خود و اصحاب افطاری را میهمان من باشید، حضرت فرمود چه داری؟ عرض کرد آبگوشا پاچه! حضرت با اصحاب رفتند و خوردند.
دراثر تجزیه پروتئین به پپتیدها فقط کمی انرژی آزاد می شود و همچنین در نتیجه تجزیه آن به امینواسیدها اندکی بیشتر
ص: 68
انرژی تولید می گردد ولی وقتی امینو اسیدها به اوره تجزیه می شود مقدار خیلی زیادتری انرژی به بدن انسان داده می شود. از طرف دیگر اوره بر خلاف سایر مواردی که از تجزیه هدروکابورها و چربیها حاصل می شود، دارای ارزش انرژی در حدود 2/1 کالری در گرم می باشد و دفع آن از طریق کلیه ها مقدار معننابهی انرژی لازم دارد طوریکه انرژی خالص حاصله بمراتب کمتر از 2/5 کالری در هر گرمی است که در موقع اکسیده شدن پروتئین در کالریمتر بدست می آید.
تجربه های زیاد نشان داده است که در جیره های غذایی مواقع ضروری برای هوا نوردانینکه در دریا و یا در صحرا فرود می آیند هیدروکربورها بعد از آب موردنیاز اولیه آنها می باشد زیرا این هیدروکربورها مانع از بین رفتن پروتئین بدن که درمدت گرسنگی بوجود می آید می شود.
یک عقیده شایع دیگر بر آنستکه مصرف زیاد پروتئین برای فعالیت های شدید عضلانی اعم از ورزش یا کارهای دستی و بدنی مورد لزوم است ... اخیرا ثابت شده که تعادل ازت را میتوان حفظ نمود و یک زندگانی پر از فعالیت را با اتکاء رژیم های غذادئی که در آنها پروتئین حداکثر 50 درصد مجموع کالریها را فراهم می سازد دنبال نمود (1).
خواهشمند است مطالب فوق را ضمیمه جلد سوم (2) بفرمائید آنجائیکه سخن از این بود: آیا کارگران با روزه شدن باعث رکود
1- کتاب 1091 انتشارات دانشگاه صفحه 106.
2- صفحه 85.
ص: 69
چرخ اقتصاد کشورند؟
البته توجه فرمودید که پس از کارهای خسته کننده مواد پروتئین دار ارزش عالی برای بدن دارد و عملاً نبی گرامی همینکه فهمیدند مهمانی به آبگوشت پاچه دارند همه را با خود بردند و بر این مطلب علمی صحه گذاشتند، بویژهخ این مسئله مهمتر است که مسلمانان مدینه که خرمای زیادی در دسترس داشتند و میشه سعی بر بجا آوردن کارهای مستحب می گردند حتما هنگام خواب چند دانه خرما می خورند (الان گفتیم قند خرما یا بطور کلی هیدروکربورها مانع از بین رفتن پروتئین بدن که در مدت گرسنگی بوجود می آید می شود).
خرما بعد از زایمان
با آنکه متجاوز از ده خبر و روایت اس تکه زائو را خرما بدهیم. از آنجا که درقرآن نیز اشاره ای شده به بحث مختصری می پردازم:
در سوره مریم است: و هزی الیک بجذع النخله تساقط علیک رطباحنیا: و مضمون قضیه مختصرا از اینقرار که سیده زنان جهان عصر خویش بانوی محترمه بزرگوار حضرت مریم آنروزی که از اهل خانه خویش کناری را بطرف مشرق برای عبادت انتخاب کرد (بیت المقدس را) آنگاه که از همه خویشاوندانش بکنج تنهائی پنهان گردید روح پروردگار (روح القدس که فرشته اعظم است) بر او بصورتی زیبا مجسم شد، مریم پاکیزه چون آن جوان را دید گفت من از تو بخدای رحمان پناه می برم اگر خیال بدی
ص: 70
درباره ام کنی روح القدس گفت من فرستاده خدای توام آمده ام تا بامر او ترا فرزندی بخشم بسیار پاک سیرت و پاکیزه. مریم گفت از کجا مرا پسری تواند بود و حال آنکه دست بشی بمن نریده است و من کار ناشایسته ای نکرده ام. فرستاده خدا از طرف خدا گفت البته اینکار خواهد شد و این پسر آیت بزرگ و عظیم الشأن و رحمت واسعه ای خواهد گردید. مریم بار برداشت و برای اینکه از سرزنش قوم دور باشد بمکانی دور رفت و منزل گزید تا درد زائیدنش پیش آمد زیر شاخه درخت خرمائی رفت و از شدت حزن واندوه با خود میگفت ای کاش مرده بودم و نامم از صفحه روزگار برافتاده بود که ناگاه روح القدس (یا فرزندش حضرت عیسی) ندا داد که ای مریم غمگین مباش که خدای از زیر قدمت چشمه آب جاری کرد و هزی الیک ... ای مریم شاخه درخت را حرکت ده تا از آن برای تو رطب تازه فرو ریزد و آنرا تناول کنی، پس از این رطبت تناول کن و از چشمه بنوش و ...
حتما به دستورات قرآن توجه فرمودید و سه مسئله ای را که مربوط به خرما طرح کرد با آنچه از خواص خرما گفتیم تطبیق نمودید:
1 خرمای تازه و تازه از درخت جدا شده: که لازم بتوضیح نیست و در هر مورد تازه خوی اصلح است و قبلاً شرح داده ام و خبری نیست در ان باره است که خواهم گفت.
2 بعد از زایمان و وضعی که باید جبران نقاهت زائو شود و به نوزاد نیز از آنچه از راه شیر سرایت می کند بهتینش برسد وه چه زائوتی و چه نوزادی علیهما سلام اللّه و اگر جسارت نمی شود
ص: 71
چه غذای خوبی که لیاقت آنرا یافت تا ایندو بزرگوار میل فرمایند و با مختصر مطالعه مجددی از خواص خرما وتوجه بمواد معدنی آن مخصوصا آهن و ... خواهید داست چرا باید بزائو خرما خوراند.
3 نوشیدن آب باخرما: زائو هر چند زایمان کاملاً طبیعی انجام دهد خونریزی داشته، عرق بسیار می کند، از اینرو تا حدودی بدنش کم آب دژهیدراته می شود و مهمتر از آن سوخت و ساز خرماست که بالطبع جاذب الرطوبه می باشد بعلاوه بزودی در بحث از اخبار وروایات خواهید خوانند که چگونه امام علیه السلام درباره خرما و آب بیان دیگری دارد.
خواص خرما
خرما میوه ای است شیرین، خوش طعم وخوش خوراک و در ردیف میوه ها سرشار از کلسیم وفسفر که هر دو برای بدن نهایت لزوم رادارند قرار گرفته اند.
خرما اثر داشتن ویتامین A را در نزد انسان و حیوان ظاهر کرده و نمو حیوان و رفع بعضی ناراحتیهای چشم انسان با خوردن خرما آشکار است.
آهن خرما چون زیاد است می توان با خوردن 15 گرم روزانه رفع نیازمندی از جهت آهن نمود و کم خونی یا عوارض نبودن آهن را که در جلدهای قبل شمردم بدینوسیله برطرف نمود.
خرما از اینجهت که دارنده منیزیم است فوق العاده اهمیت دارد زیرا پرفسور دلبه Delbet و بسیاری دانشمندان عقیده
ص: 72
دارند که در موارد کمبود منیزیم زمینه برای ابتلا به سرطان آماده است خاصه آنکه این میوه در مناطقی مصرف می شود که آفتاب فراوان است (و بعضی تشعشعات آنرا سرطانزا دانسته اند).
طبق آمارهائی که گرفته شده در مناطقی که خرما بیشتر خورده می شود مورد ابتلای به سرطان کمتر است بویژه آنکه دخالت تمدن نیز در کشورها که بعضی آنرا عامل مؤثر ابتلاء به سرطان می شمارند تا حدودی تحت الشعاع اثر جلوگیر کننده خرماست. (این مطلب حتی از طرف مجله رسمی پزشکی آمریکا در اواخر سال 1963 منتشر گردید) منیزیم اثر مخصوصی در درمان جوش و غرور جوانی دارد از این رو جوانانیکه در سن بلوغند و در نقاط معتدل و سرد (غیر خرماخیز) باشند میتوانند روزانه 2-3 عدد خرما بخورند.
خرما دردرمان فلج و لقوه مفید است و به مبتلایان فلج اطفال دادن روزانه چند خرما توصیه می شود خرما برای پیران مفید است زیرا مقوی سلسله اعصاب می باشد.
اخیرا مشاهده کرده اند که با کمبود منیزیم قند در ادرار پیدا می شود و وجود منیزیم برای کلیه ها و مثانه لازم شناخته شده که میتوان با خوردن 2-3 دانه روزانه رفع نیازمندی نمود.
مزه شیرین و خاصیت دفع خلط خرما زیاد است و میتوان شصت گرم آنرا در یک لیتر آب جوشاند و آنرا در مورد زکام و درد گلو و تمام عفونت های ریوی مصرف نمود.
ازجمله چهار میوه ملینه که معروفیت دارند خرما و کشمش و نجیر و عناب میباشد.
خرما بعلت ارزش زیاد غذائی که دارد غذائی عالی برای
ص: 73
ورزشکاران بحساب م رود ادامه در خوردن چند دانه خرما روزانه بعقیده بعضی یبوست های مزمن را نیز برطرف می سازد.
اخیرا ماده ای بنام Diostulen دیوستولنس) در خرما کشف و استخراج نموده اند که میتوان آنرا کرتیزن گیاهی دانست و از این جهت آنرا کرتیزن گیاهی نام نهاده اند که کرتیزن انسانی در بدن بهترین داروی ضد حسسایت و الرژی محصوب شده و برای مبتلایان به بیماریهای رماتیسم و پوست و چشم و ... که در نتیجه حساسیت بوجود آمده داوی ارزنده ای است.
خرما نیز همین عمل را انجام می دهد و ریشه حساسیت را از تن بر می کند و در نتیجه کسیکه حساس نبود حلیم و بردبار است بعلاوه که در کلیه التهابات (پوستی داخلی گوشی و ...) میتوان خرما مصرف نمود.
اخیرا معلوم شده دادن فسفر باکرتیزن از بعضی عوارض ناشی از تجویز کرتیزن جلوگیری بعمل می آورد و حا آکه در خرما همراه با کرتیزن گیاهی فسفر باندازه کافی وجود دارد که گفته شد.
خرما برای سوء هاضمه مفید است.
تازه معلوم شده قدرت فند خرما بیشتر از قند خالص بوده و اگر دو دسته حیوان را در نظر بگیریم که یکدسته از قند خرما و دسته دیگر از قند خالص استفاده کرده اند رشد اولیها بیشتر خواهد بود.
قند موجود در خرما عبارت از: لوولوز گلوکز و ساکارز می باشد.
میدانیم منیزیم مغز دراشخاص پیر بتدیج کم می شود بهمین
ص: 74
علت برای جبرانش باید غذاهائی خورد که منیزیم دار است و این خرماست.
منیزیم برای حفظ پرستات ضروری بنظر می رسد.
فسفر فعالیت های فکری را زیاد می کند و گفته شد که خرما دارای مقداری فسفر است.
مبتلایان به دیابت (بیماری قند) میتوانند بجای قند از خرما استفاده نمایند زیرا منیزی موجود در آن کار کلیه و لوزالمعده را آسان و از طرفی ویتامین B2 موجود در آن جاذب مواد قندی سایر غذاهاست.
وجود پتاسیم و منیزیم در خرما در تعادل یونهای بدن نقش مؤثری داشته و در شستشوی خون از مواد زئاد اثری شگرف دارد.
در آن قسمت که چرا باید با خرما افطار کرد خواص چندی از خرما را خواهم گفت که عنوانش چنین است: خرما از پرخوی جلوگیری می کند - بدن خرما را بعنوان غذای خوب می پذیرد خرما آزار نمی رساند خرما رساننده است نه برداشت کننده خرما خوردن تاسی بیک عادت دیرینه است خرما مانعی ایجاد نمی ند خرما کمک می نماید خرما سرشار از عناصر است خرماخوری زنده خوری است - خرما خوی تازه خوری است خرما با فقیر و غنی همنشین است مواد قندی خرما قابل توجه است خرما زود بداد گرسنگان می رسد خرما به هضم مواد غذایی دیگر هم کمک می کند خرما پاک کننده روده ها و دافع زهرهاست خرما مصلح اجسام ستونی است خرما اصلاح کننده مزاج خرما
ص: 75
جبران کننده از دست رفته هاست خرما مساعد با لوزالمعده خرما برای تقویت مردانگی و ... که همه را در چند برگ دیگر شرح خواهم داد.
خواص گوناگون دیگر خرما
از برگ خرما حصیر می بافند در قدیم بسیاری مساجد و اکثر خانه روستائیان با حصیر فرش می سد ولی امروز باین علت که در تابستان فرش خنک کننده ای است در بعضی نقاط بکار می رودو از لیف خرما طناب می بافند که دریزد و بعضی نقاط دیگر بآن سازو گفته می شود.
صنایع دستی بسیار ظریفی از لیف خرما درست می کند که بسیار زیباست و از جمله زنجیر ساعت، محل نشیمن صندلیها روی میزها و کلاه و ...
هسته خرما را آرد کرده و یا نیمکوب نموده به انعام شیرده می خورانند و از آنها شیر زیادی بدست می آورند و علت آنرا بواسطه فراوشانی ویتامین E مخصوصا در قسمت ریسمان مانند موجود در شیار هسته میدانند که قرآن آنرا فتیل نامیده است (روم ندعوا کل اناس بامامهم فمن اوتی کتابه بیمینه فاولئک یقرؤن کتابهم و لا یظلمون فتیلا سوره بنی اسرائیل روزیکه میخواهیم هر گروهی از مردم را به پیشوایان پس آنکه داده شد کتابش بدست راستش آنان می خوانند کتابشانرا و ستم نشوند باندازه فتیلی)
امروز از هسته خرما روغن بدست آورده و در صابونسازی
ص: 76
مورد استعمال دارد و اخیرا اعلام داشته اند که انسان میتواند از آن روغن مصرف نماید.
اعراب بادیه نشین که از آرد هسته خرما نان می خورند عمر طولانی می کنند زیرا هسته خرما دارای ویتامین های مفیدی است.
اگر بدرخت خرما شکافی داده شود شیره ای که از آن خارج می شود دارای مقدار زیادی مواد قندی معطر است که در بلوچستان به آن لاکمی گویند و بیشتر در ساختن مشروبات بکار می رود.
از تقطیر گل خرما آب مقطری بدست می اید که گلاب خوبی است ودر خوزستان آنرا عرق لگاح گویند و برای تقویت باه مفید بوده و مقوی و مفرح است.
از خرما، خبیص درست می کنند که شرحش داده شد و حلواه و غذاهای دیگر.
سرکه خرما و شراب و الکلش معمول است و سرکه آن از سرکه انگور ترش تر است.
تهیه مشروبات الکلی از خرما معمول گردیده است.
با خرما انواع و اقسام شیرینیجات و شکلات و بیسکویت ساخته می شود که در عراق فراوان است و در جنوب ایران شیرنی خوشمزه ای بنام رنگینک از خرما تهیه می نمایند.
البته فراموش نکرده اید آنجا که گفته شد چرا در آیه نامی از رطب و تمر و عنب برده نشده و بجای خرما و انگور از درخت آنها نخیل و اعناب اسامی آورده و به ثمرات و میوه ها
ص: 77
(جمع) آنها اشاره گردیده و در اینجا یک علتش را دانستید اینست که از ساق و برگ و هسته درخت خرما هم میتوان مواد شیرین و سکرآور و ... بدست آورد، آری کتاب آسمانی باید چنین باشد که حتی به ریزه کاریهای علمی موضوع نیز توجه فرماید.
بعلاوه این توجه را نیز لابد فرمودید: شیر انعام تقریبا همه یکرنگ و دارنده عناصری مشابه و از لحاظ مقدار نزدیک بیکدیگرند. عسل ها از این لحاظ که الوان گوناگون دارند قرآن به آن اشاره کرده و باز نام زنبور را آورده در صورتیکه بجای نام عسل، کلمه شراب را ذکر فرموده همانگونه که چون خرما دارای انواع و اقسام (در ایران حدود صد رقم) می باشد پروردگار نام درخت خرما را آورده و نه خرما را. هم زنبور عسل در حقیقت زنبور و نوعی از حشرات است که میتواند الوان عسلها را بدهد و هم درخت خرما، واقعا درختها مشابهند و میتوانند اقسام خرما را تهیه نمایند و این خود از معجزات قرآن است که انعام و شیر (هر دو طرف) را نامبرده اما زنبور و درخت خرما و انگور آورده شده بدون آنکه از محصولهای متفاوتشان نامی ذکر فرماید.
چرا افطار با خرما باشد
در جلد سوم که مربوط به روزه بود به زیان آنچه امروز معمول شده اشاره گردید در باره نقل شیرینی جهت افطار که بین دو نماز به مؤمنین داده می شود در صورتیکه شایسته است
ص: 78
بدستور نبی گرامی افطار با کشمش یا شیر یا آب یا ... و در درجه اول با خرما بوده باشد.
چرا افطار با خرما باشد؟
از پرخوری جلوگیری می نماید: بین عوام گفتگو چنین است که روزه گیران نمی خورند و در عوض چون به افطار نشینند تلافی کرده به پرخوری می پردازند! متأسفانه این سخن دور از هر گونه شایستگی است زیرا کسیکه به آیه کتب علیکم الصیام کما، ..، ایمان و توجه دارد و روزه گیر است به آیه کلوا و اشربوا و لا تسرفوا... نیز مؤمن می باشد و پرخوری نمی کند با وجود این انتخاب خرما یا کشمش برای افطار به این علت که قند هگزوز (دکستروز گلوکز E) و فروکتوز (لولز) دارند و جذب آنها سریع است (قبلاً شرح داده شد) سبب کاهش اشتها شده از پر خوردن و ناگهان خوردن که بیشتر ایجاد آمباراگاستریت می نماید جلوگیری می نماید.
بدن خرما را بعنوان غذای خوب می پذیرد: ویرخوکرارا دیده بود وقتی به بیمارانش غذای پخته می دهد پدیده شگفتی در آنان بوجود می اید، تورم خفیف مجاری گوارشی و زیاد شدن گلبولهای سفید، فعل و انفعال فوق در بدن این معنی را می رساند که بدن در برابر غذای پخته همان عمل را انجام می دهد که هنگام دفاع در برابر متجاسرین (علائم آن ازدیاد گلبولهای سفید است و تورم ناحیه مربوطه) در صورتیکه با شروع در خوردن از غذای خام چنین عکس العملی دیده نمی شود و بدن آنرا بخوبی می پذیرد و خوردن خرما این
ص: 79
فایده را دارد و شگفت آنکه در قرآن نیز به عناصر خام و از جمله خرما اشاره گردیده و آنرا برای خوردن انسان و حیوان دانسته و نام انسان را مقدم بر حیوان آورده است «فانبتنا فیها حبا و عنبا و قضبا و زیتونا و نخلا و حدائق غلبا و فاکهه و ابا متاعالکم و لانعامکم سوره عبس» البته توجه فرمودید که قران این خام خوری را برای انسان و حیوان، هر دو متذکر است و این از اعجاز است که 15 قرن قبل چنین مطلبی اورده شود تا جائیکه ما بتوانیم بگوئیم خام خوری در دستگاه گوارش انعام همان عمل را می نماید که در معده و روده انسان.
خرما آزار نمی رساند: اگر بدن را بحساب ماشین منظور بدایم برای هضم و جذب مواد خاک کمتر کار انجام می دهد لذا خستگی کمتر ایجاد می نماید.
خرما رساننده است نه برداشت کننده: قبلا برای هضم وجذب بسیاری از مواد اشاره شد که یا باید موادکافی یا ویتامین ث از بدن برداشت شود در صورتیکه خرما هر چیز مورد لزوم را با خود دارد و از بدن برداشتی نمی کند.
خرما خوردن تاسی بیک عادت دیرینه است : پیدایش آتش فقط سابقه چهارصد هزار ساله دارد و استفاده انسانی از آتش را نتوانسته اند از سی هزار سال ببالا ببرند در صورتیکه وجود آدمی بر روی زمین طبق پیدایش فسیل استخوانی به بیست میلیون سال می رسد یعنی آدمی بیست میلیون سال عادت به خام خوری داشته و سی هزار سال می باشد به پخته خوری پرداخته است.
خرما مانعی ایجاد نمی کند: غذاهای پخته ترشی
ص: 80
بدن را زیاد می کنند و در نتیجه ذخیره مواد قلیائی بدن (مثلاً کلسیم) کم می شود و به استخوانها و اعصاب و دندان ضرر می رسد.
خرما کمک می نماید: غذای پخته که ایجاد ترشی در بدن می نماید مانع عمل ویتامین A می گردد در صورتیکه خرما ایجاد ترشی نکرده و خود سرشار از ویتامین A است.
خرما سرشار از عناصر است: فرض آنکه مواد اولیه غذائی که پخته می شود سرشار از عناصر مورد لزوم باشد ولی ویتامین های ب و ث در برابر حرارت و هوا تجزیه از بینم روند و با خوردن خرما چنین وضعی پیش نخواهد آمد.
خرماخوری زنده خوری است: قبلاً شرح داده ام که سلولهای زنده بدن نیازمند بمصرف رساندن سلولهای زنده و عناصر تازه غذایی است و در خرما چنین شرائطی موجود است و خرما و کشمش هر چه کهنه شود در صورتیکه ترش و فاسد نگردند اسید الکلهایشان به قند تبدیل می گردد.
خرماخوری تازه خوری است: گفتم، شاید یک حکمت اینکه اسلام احتکار بعضی مواد خوراکی را ممنوع داشته باشد که در اثر ماندن، بتدریج عناصر مفید مخصوصا ویتامین هایش را از دست می دهد در صورتیکه خرما برای همیشه تازه و سرشار از عناصر خود باقی می ماند.
خرما با فقیر و غنی همنشین است: تهیه خرما آن هم چند دانه برای همه از ثروتمند و بینوا و غیره میسر و آسان است.
مواد قندی خرما قابل توجه است: چون در
ص: 81
محاسبه ضریب تنفسی برای تعیین میزان سوخت و ساز مواد قندی و چربیها به تغییرات حاله بنگریم می بینیم اندک زمانی پس از صرف غذا تقریبا کلیه غذای متابولیزهشده منحصر به هیدراتهای کربن است و این تقریبا عملی است که بدن انجام می دهد.
باستثنای مواد بیاض البیضی اضافی، رژیم غذائی و 30 گرم پروتئین که روزانه بناچار تجزیه می شود تا زمانیکه مواد قندی و چربیها در دسترس قرار دارند تقریبا بطور کلی همین مواد بمصرف ایجاد انرژی می رسند.
خرما دفاع بدن را بالا می برد: تازه دانسته اند بین سوخت و ساز گلوکز و ترکیب اسیدهای چرب و تری گلیسرید یا چربی خنثی ارتباط نزدیکی وجود دارد و از آنجا که گلوکز بوسیله اغلب بافتها بدون حضورانسولین در بافت ها قابل استفاده نیست از اینرو چاقی آن زمان که غلظت انسولین در بافت ها کافی نیست غیر ممکن است بنابراین مصرف زیاغد غذای کاربوهیدرات (قندی نشاسته ای) تأثیر فوق العاده ای در تبدیل جریان متابولیسم گلوکز به لیپوژنز دارد در صورتیکه مصرف کم کاربوهیدرات جمع شدن چربی را در بدن بحداقل ممکن می رساند.
البته افطار با چند دانه خرما یا کشمش شروع شدن بدن را در برابر گرسنگی قندی که پس از هر روزه ایجاد می شود مسلح مهیا ساخته هم انرژی لازم را ببدن می رساند و هم مانع تجمع چربی می گردد و از انجا که سه چیز دفاع بدن را کم می کند: نارسائی کبد چربی زیاد زیر پوست و بی حرکتی لهذا خرما که هم مانع تجمع چربی می گردد و هم دارای عناصر مفیدی برای
ص: 82
کبد است دفاع بدن را بالا می برد.
بعلاوه پرخوریهای قبلی چه در چربی چه مواد بیاض البیضی چه قندی نشاسته که سبب ذخیره چربی گردیده بعلت اینکه هیدراتهای کربن زودتر از همه می سوزند خوردن خرما یک کیفیت مخصوص در حظ مواد بیاض البیضی بدن است زیرا خود را می رساند و نمی گذارد پروتئین ها تبدیل شوند.
خرما هضم و جذب را آسان می کند: بعلت داشتن مواد کافی ضروری و عناصر کاتالیزوری.
خرما زود بداد گرسنگان می رسد: چون دارای گلوکز و هضم سریع است و چون ویتامین ث و فسفر که برای جذب مواد قندی در محیط روده لازم است خرما با خود می آورد.
خرما به هضم مواد غذائی دیگر هم کمک می کند: مواد سفیده ای باندازه ای برای بدن ضروری است که رشد و نمو و نگهداری بدن تأمین گردد و این مقدار البومین حداقل لازم است و این حداقل بچند عامل بستگی دارد که یکی از آنها بستگی بمواد غذائی دیگری دارد که انسان با آن خواهد خورد، چنانچه هیدرات دو کربن این حداقل را پائین و چربیها را بالا می برد و در نتجه خرمای سرشار از هیدرات دو کربن سبب می شود اگر مواد بیاض البیضی خورده شود بدن بهتر از آن استفاده نماید.
خرما پاک کننده روده ها و دافع زهرهاست: تاکنون عقیده داشتند مواد سلولزی قابل جذب بدن نیست اما امروز می گویند در محیط روده ها باکتریهائی یافت می شود که
ص: 83
سلولزها را هم حل می کند لذا مقداری از مواد سلولز بوسیله روده ها جذب می شود و قسمت دیگر که قابل جذب نیست دو فایده دارد: یکی که مدفوع را ازحالت آبکی در می آورد و با حجم خود روده ها را پاک می کند، دیگر آنکه مقدار زیادی از زهرهای روده ها را جذب و با خود بخارج دفع می نماید. (این قسمت است که میتوان خرما را بعلت دفع سموم رزق حسن نامید).
خرما مصلح اجسام ستونی است: پس از گرسنگی های طولانی بویژه اگر گرسنگی قندی باشد اجسام ستونی بدن بالا می رود که برای بدن سمی است و می دانیم که چربیها مولد اساسی ومهم اجسام مذکورند و این اجسام مسموم کننده فقط در برابر هیدراتهای کربن می سوزند و به آب و اسید کاربوئیک تبدیل می شوند از اینرو همین دو سه عدد خرمای وسط نماز تا فاصله افطار کامل بعدی تا حدودی دافع سم هاست.
اسیدهای موجود در خرما (و سایر میوه جات) با فلزات ترکیب نشده که املاحی درست نمایند بلکه اثرات خاص سودمندی دارند که از آن جمله است: اگر اجسام ستونی درخون بالا رود خوردن آنها بخصوص آنکه اسید سیتریک دارد نافع است.
خرما اصلاح کننده مزاج: پنج درصد میوه جات بطور تقریب سلولز اس تو بهمین علت طبیعی ترین و بهترین ملین ها بوده و از یبوست جلوگیری می نماید.
خرما جبران کننده از دست رفته هاست: نه اینست که هنگام تهیه افطاری اگر پخته باشد تمام فرمانها در حرارت 60 درجه از بین می رود در عوض خرما مقداری فرمان مشابه
ص: 84
دیاستازهای مترشحه بدن را بهمراه آورده حل و هضم را آسان تر می سازد.
خرما مساعد با لوزالمعده: در اغلب ریشه ها (پیاز پیازچه سیر ( موسیر سیب زمینی هویج تره فرنگی شلغم ترب و خرما انسولین گیاهی وجود دارد و دراینصورت برای سوزاندن مواد، خرما کمکی برای لوزالمعده است.
خرما برای تقویت مردانگی: در ترشحات غدد جنسی زنان فلیکولین فراوانی وجود دارد و در مردان بمقدار ناچیز که تقویت کننده ترشحات مردانگی است از آنجا که خرما دارنده کمی فلیکولین است میتواند از این لحاظ نیز جبران ضعف روزه را بنماید.
اثر فوق العاده خرما در افکار: هیدروکبرورها مانع از بین رفتن پروتئین بدن که در مدت گرسنگی بوجود می آید، می شود(1). خوب دقت فرمائید، یاد آن پیشوائی که گفته بود کارگران روزه نگیرند که مانع رکود اقتصاد کشور می شوند. بخیر! خوب بود به همین یک مطلب علمی توجه فرموده باشند که پروتئین های گرسنگی کشیدگان با خوردن قند طبیعی خرما چگونه محفوظ می ماند! (قبلاً نیزاشاره شد).
خرما و سخن نبی گرامی: برودی در همین جلد خواهید خواند که چگونه نبی گرامی به انرژی زائی و کالری دهندگی خرما اشاره فرموده اند.
1- صفحه 106 کتاب تغذیه مواد خوراکی انتشارات دانشگاه تهران 1091.
ص: 85
تذکر ارزنده: بار دیگر بکسانیکه هنگام افطار به نماز گزاران شیرینی های مصنوعی (نقل و ...) می دهند تذکر می دهیم این عمل شما بزیان مردمیاست که بخانه خدا پناه آورده و باعتماد شما و دیگر برادران دنی خود هر چه را باو عرضه بدارند با اطمینان کامل می خورد. (چنانچه مریض خود راتسلیم طبیب می کند و هر چه باو بدهد حتی زهر بدون درنگ و با میل می خورد) زیان حاصله را در جلد سوم که مربوط به فلسفه روزه است نوشته و شرح داده ام و اینجا فقط می گویم قندهای مصنوعی که در برابر حرارتها وآهک و عناصر دیگر عاری از مواد مفید شده اند هنگام هضم و جذب مجبورند از عناصر مفید بدن برداشت کرده بکار هضم و جذب ببرند و در نتیجهه تعارف افطاری شما تنها یک ضرش برداشت عناصر مفید بدن برادر دینی بوسیله عمل بظاهر خداپسندانه و درحقیقت و باطن خصمانه شماست!
خرما در کتب پزشکی قدیم
تمر: بفارسی خرما نامند از ابتدای تکون تا انتها هفت مرتبه می باشد (1) طلع که ولیع نیز گویند (2) بلح (3) خلال (4) بسر (5) قسب (6) رطب (7) تمر.
1 طلع : شکوفه درخت خرماست که بعد از شکفتن خرما از غلاف آن حاصل می شود مانند آرد و دقیق النخل نامند و بدون پاشیدن آن بر ثمر نخیل بار نمی بندد. در اول سرد و دوم خشک و قابض طبع و مسکن حرارت خون و مقوی معده و خشک آن بقدر نیم وقیه رافع اسهال و جهت تشنگی و تبهای حار و نفث الدم و نزف
ص: 86
الدم نافع و دیر هضم و اکثار آن مولد قولنج و عسر بول و درد سینه و مصلح مطبوع آن روغن کنجد و خام آن را مصلح چربیها و شیرینی هاست و آرد آن با حرارت لطیفه و بغابت محرک باه است.
2 بلح: به حاء مهلمه ثمر درخت خرماست که سبزه بوده زرد مائل بشیرینی نشده باشد و غوره خرما نیز نامند و داخل اکثر طیوب می کنند در اول دوم سرد در آخر آن خشک و با عطریه و قابض و مقوی معده و جگر و قاطع قی صفراوی و اسهال مزمن و ادرار بول و سیلان زخم و خون بواسیر و مقوی لثه و ضماد آن ملصق جراحات تازه و مقوی عصب مسترخی و خوشبوکننده و مداومت اکل آن قاطع جذام و مضر شش و سینه و مولد خلط غلیظ و مولد ریاح و مصلحش عسل و شربت خشخاش و بنفشه مربا و قدر شربتش دو درهم و جزو اعظم سک رامک است و چون آب آنرا با آب غوره بجوشانند تا غلیظ شود و در چشم کشنده جهت قطع دمعه و جرب و سلاق مجرب است.
3 خلال: غوه خرماست که از حد بلح گذشته باشد.
4 بسر: غوره خرماست که زرد و مایل بشیرینی شده باشد. خرما هر چند شیرین تر شود گرمتر میگردد و در اول گرم و در دوم خشک و قابض و مقوی معده و حرارت غریزی و جهت رفع بواسیر و نفث الدم و خائیدن آن جهت تقویت لثه نافع مسدود و دیر هضم و مولد خلط خام و نفخ و مصلحش سکنجبین و انار ترش شیرین و مضر سینه و شش و مصلحش خشخاش است و رب بسر در مزاج مثل آن و جهت قی و اسهال و ضعف معده نافع و نبیذ آن مسکر و قابض و مقوی معده و امعاست.
ص: 87
5 قسب: اسم حجازی خرمای خشک که بکمال نرسیده باشد گر و خشک و مسکن تشنگی بلغمی و قاطع اهال رطوبی و محلل مواد سینهه و دیر هضم و قلیل العذا و مصلحش گردکان بوداده است.
6 رطب: خرمای تازه است و نسبت آن بخرما مثل نسبت میوه های تازه است بخشک آن و مداومت آن با بادام بغایت مسمن و محرک باه و مقوی گرده و کمر است و سایر خواص در تمر ذکر می شود.
7 تمر: تمر در دوم گرم و در اول خشک و بعضی در اول تر دانسته اند منتهی مبرودین و موافق سینه و شش و کثیر الغذا و مولد خون متین و مقوی گرده لاغر شده و ملین مفاصل و جهت فالج و اعیا و درد و رک وامراض بارده و لیغمیه و درد کمر و طبیخ آن با حلبه جهت تب بلغمی و حصاه مجرب و مولد سودی و سده جگر وسپرز و محرق خون و معفن اخلاط و مصدع و مورث قلاع و رمدو درد دندان و مصلحش روغنها و خشخاش و بادام و سکنجبین وآب انار و محرور را اجتناب اولی و در بلدی که خرما حاصل نشود اهل آن بلد باید بسیار تقلیل نمایند و دانه خرما حاصل نشود اهل آن بلد باید بسیار تقلیل نمایند و دانه خرما مرکب القوی و قابض و مسحوق آن جهت اسهال و ذرور سوخته آن جهت رویانیدن مژه و قروح حبشیه و الصاق جراحت تازه و قرحه چشم و سبل و جرب و حدت نافع است و چون تمر را در شیر تازه خیسانده تناول نمایند و از عقب شیر بنوشند در تقویت باه بیعدیل دانسته اند.
ص: 88
ص: 89
کتاب انگور
اشاره
ص: 90
تاریخچه انگور
از چه زمانی بشر انگور را شناخت؟ استفاده اولیه انسان از تاک تاریخش چیست؟ مانند بسیاری از مسائل دیگر در تاریکی های تاریخ فرو می رود ولی نام تاک در طول تاریخ همه جا همراه با نام انسان است یعنی اگر قدیمیترین برگ شناسایی آدمی بدست آید و از خوراکی نامی برده باش آن نام به یقین تاک است نامی توام با ستایش در کشور یونان و همراه با اهمیت و احترام در مملکت روم حتی طبق روایتی که افسانه ای بیش نیست گفته شده پس از طوفان نوح کشتی به سیسیل رسید حضرت نوع بز نری را در باطلاقی پر از گل و لای رها کرد، بز با جست وخیز و گام برداریهای مخصوص خودش رفت و رفت تا بیک نبات وحشی رسید از آن زیاد بخورد و در حالیکه مست بود برگشت.
در ایتالیا، الجزایر و شامپانی آثار درخت تاک مربوط به دورانهای سوم و چهارم زمین شناسی دیده شده است. کاشتن آن نزد مصریان و یونانیان از بسیار قدیم معمول بوده و سابقه پنج الی شش هزار ساله شناخته شده از مصر است.
در نوشتجات هومر Homere نام شراب انگور در ردیف خوراکهای معمولی آورده شده، کالیپسو Calypso به اوبیس
ص: 91
Ubysse سه چیز می دهد که برای زندگی لازم است نان و لباس و شراب. بچه ها با مسرت شراب دریافت می داشتند و شهری از یونان را یونان شراب (اواوس Oivos) نامگذاری کرده بودند.
فنیقی ها انگور رابه مارسیل و از آنجا به کشور گل (فرانسه) آوردند.
در ایران سابقه استفاده از انگور را تا بزمان جمشید جم می کشانند.
در کتب هندیها و چینیها از انگور نامبرده شده و سی سال قبل از تولد مسیح به آن آشنا بوده اند.
انگور از اول در آسیا بشکل نبات وحشی میروئیده است.
نقش و نگارهائی مربوط به چیدن انگور در مقابر قراعنه مصر یافته اند قرآن از زمان یوسف نبی به انگوری اشاره می فرماید که مرد هم زندانی یوسف خواب دید برای فرعون انگور میفشارد و از آن زمان خوراک اعیانی بوده است.
سابقه انگور را در کشور یونان اینگونه میدانند که توسط یهود ابتدا به یونان و سپس به ایتالیا برده شد.
اصطلاحات درمانی و پزشکی انگور شناخته شده و همراه است با عناوین مشخص پشکی که در قدیم مرسوم بوده است.
از آنزمان به تفصیل از خاصیت اشتهاءآور شیره انگور (1) صحبت شده و تاریخ طبیعی قرن دوازده مسیحی از حرارت بخشی انگور سیاه و خوشمزگی انگور سفید مطالبی دارد. همینطور به
1- مقصود از شیره انگور دست افشار انگور است.
ص: 92
خواص کشمش بعدها اشاره شده است.
Dioscoride (بقراط) و گالن به استعمال شیره انگور در التهابات قسمتهای دستگاه گوارش اشاره کرده و در موارد درمانی چندی آنرا تجویز کرده اند بخصوص در ابتلاء به ضعف های عضلانی و استخوانی.
خواص انگور بر حسب آنکه دارنده فلان عنصر مشخصی است و لهذا برای بیماری مخصوصی باید تجویز گردد یا مثلا بر روی کلیه و کبد و ... اثر نیکوئی مینماید یا در رژیم های مختلفی بکار می رود، در طول زمان بتدریح معلوم و بررسی گردیده و در سالهای بخصوصی شناخت شده و حتی نام دانشمندی که برای اولین مرتبه بوجود هر یک از عناصر موجود در انگور یا بیکی از خواص آن پی برده در کتابها آورده شده(1) که از نوشتن آنها برای جلوگیری از اطناب خودداری می گردد فقط ذکر این جمله واجب است که: کتابهای طبی پزشکان اسلامی ایران و مصر و سوریه و عراق و اسپانیا و ...، پر است از مطالب مذاکور با ذکر این تأسف که امروز کسی به بررسی در آنها نمی پردازد و همه توجه بسوی غرب است.
نویسنده در هر جلد بقسمی از مطالب پزشکان اسلامی اشاره کرده و ملاحظه فرمودید در جلدهای 5 و 6 که راجع به عسل و شیر بود از چند پزشک اسلامی مطالبی آوردم ولی بررسی بیشتر و توجه دقیقتر در این باره بیاری خدای در جلد مربوطه (درمانشناسی و اسلام) بعمل خواهد آمد.
1- رساله دکترای آقای رنه ژاکسون که شرحش خواهد آمد.
ص: 93
ترکیبات فیزیک و شیمیک انگور
بررسی های قابل توجهی برای تعین ترکیبات انگور بعمل آمده که بیشتر آن در قرن اخیر صورت گرفته و علت توجه بیشتر بانگور را شاید بتوان در دو قسمت خلاصه کرد یکی در دسترس بودن انگور و فراونی آ ندر کشورهای مترقی و ممالکی که آزمایشگاههای مجهزی بدین منظور در اختیار داشته اندو چون میوه مورد بحث و کشورهای مذکور دغلب با آب و هوای انگور خیز مدیترانه چندان فاصله ای نداشته اند یعنی آزمایشگاه و ماده مود برسی در جواب یکدیگر بوده اند بهتر مورد بررسی عملی قرار گرفته است دیگر بعلت خواص فوق العاده و قابل توجه غذائی و درمانی انگور می باشد که توجه آزمایشگاهها را بسوی خود جلب مینموده است.
اینکه به ذکر ترکیب قسمت های مختلف انگور می پردازیم.
خوشه انگور که از دانه های انگور و دم دانه انگور تشکیل یافته است.
دم انگور: یا پایه انگور هک بیشتر یا کمتر چوبی می شود (و بعضی علت بیشتر چوبی شدن یا کمتر، را متناسب با نظم و ترتیب آب دادن و تغذیه تشکیل تاک می دانند) سه تا 7 درصد وزن مجموع خوشه را تشکیل می دهد.
دانه انگور: تنها قسمت خوردنی اس تکه با پوست دانه احاطه شده و شامل سه قسمت می باشد: پوست هسته ها گوشت میوه.
ص: 94
پوست انگور: ده درصد مجموع وزن دانه انگور است و از یک عده سلولهای مسطح درست شده، ترکیباتش تقریبا بقرار زیر است:
آب 78-80 درصد
بی تارتارات سدیم 2/0-3/0 درصد
اسید ارگانیک 1 درصد
تانن 1-2 درصد
مواد ازته 5/1-2 درصد
مواد کانی 5/1-2 درصد.
کراسو Crasso مواد کانی آنرا بقرار زیر دانسته است: پوست انگور قرمز (درصد) پوست انگور سفید
(درصد) پطاس 65/41 88/46
سود 13/2 62/1
کلسیم 32/20 73/21
مانیزی 02/6 45/4
اکسید دوفر (آهن) 11/2 97/1
اکسید دومنگنز 76/0 51/0
اسیدسولفوریک 48/3 88/3
کلر 50/0 71/0
اسیدفسفریک 57/19 68/15.
توجه شما ره بفزونی قابل توجه آهن و منگنز و اسید فسفریک انگور قرمز نسبت بانگور سفید جلب می نمایم زیرا بزودی راجع به نظر اسلام در این باره با شما سخنی دارم.
ص: 95
هسته ها: کهعضو تولید مثل نباتند و برای خود زندگی مستقلی دارند و وقتی انگور رسیده باشد وزن ترکیباتش چنین است (درصد)
آب 36-40
عناصر چربی 10-12
تانن 7-8
مواد ازته 5
اسید ولاتیل (Volatile(فرار) 1
عناصر قندی نشاسته ای 36-34
مواد کانی 1-2
عناصر کانی آنها هستند: (درصد)
پتاس 4/29-8/27
کلسیم 5/32-32
مانیزی 5/8
اکسید دوفر 4/0-3/0
اسیدسولفوریک 6/2-4/2
کلر 4/0-3/0
سیلیس 3/1-1
اسیدفسفریک 27-21.
از لحاظ ترکیب عمومی هسته های انگور سفیت خیلی فقیرتر از هسته انگورهای قرمزند.
گوشت انگور: قسمت قابل توجه انگور را تشکیل
ص: 96
می دهد. زیرا هر چه طعم شیرینی و قسمت گوارای انگور است در این قسمت نهفته می باشد.
آن قسمت از گوشت انگور که بصورت ژلاتین است و در دست له و خرد نمی شود جدارهای نازکی است که شهد و شیرینی انگور را در بر دارند.
نسج سلولی قسمت گوشتی انگور از لحاظ وزن ناچیز بوده و 3/0 الی 5/0 درصد وزن انگور را تشکیل می دهد وقتی انگور بخوبی رسیده باشد قسمت مرود بحث را چنین ترکیباتی است:
آب 70-80 درصد
شیرینی 10-25 درصد
مواد محلول (اسیدهای آزاد و مرکب عناصر معدنی مواد ازته و مواد پکتیک)
(1) مواد ازته که بدوحالت در انگور وجود دارند: در حالت آمونیکال و حالت ارگانیک. که تشکیل شده بوسیله آمونیاک و اسیدهای آمیده و آمینه
(2) مواد معدنی بدست آمده بقرار زیر است:
فسفات دوپتاس 2-750/0
فسفات دوشو 200/0-100/0
فسفات دومنیزی 180/0-100/0
اکسید آهن 025/0-005/0
اکسید منگنز 008/0-0018/0
سیلیس 077/0-052/0
ص: 97
کلرور سدیم 05/0
البته توجه به فراوانی پتاسیم قسمت گوشتدار انگور فرموید که تقریبا پنجاه درصد مواد کانی راتشکیل می دهد.
(3) اسید تارتریک، مالیک، سیتریک، ملحق به اسید فسفریک، فسفاتهای معدنی وآلی. به اسید کربنیک، کربناتها. به اسید سولفوریک، سولفاتها. به اسید کلریدریک کلرورها و 30/0 تا 45/0 درصد ترکیب قسمت گوشتدار انگور را تشکیل می دهند.
(4) شیرینی ها انگور که باشکال: گلوکز، لولز، مانیت و دوسیت Ducite در آن وجود دارد. مقدار آنها بستگی به نژاد گیاه و محل پرورش آن داشته و متفاوت است و در حداقل 8 درصد و در انگور طبیعی وخوب رسیده 24-25 درصد.
در آنزمان انگور خوب رسیده است که شیرینی شهدش مرکب باشد از مخلوطی گلوکز و لولز بمقدار مساوی.
شیرینی در تمام قسمتهای گوشتار یکنواخت توزیع نشده و بر حسب بررسی هائی که بعمل آمده می توان آنرا به سه بخش تقسیم نمود:
(الف) ناحیه محیطی، مجاور پوست شامل 6/19 درصد شیرینی است.
(ب) منطقه مرکزی نزدیک هسته ها که 16 درصد شیرینی دارد
(ج) قسمت بین دو ناحیه مذکور که اهمیت داشته و اتصال
ص: 98
دهنده ناحیه محیطی و منطقه مرکزی است و 6/17 درصد شیرینی را دارد.
(5) عناصر پکتیک با توجه به اینکه پکتین حاصل می شود از هیدرولیز الکل متیلیک، گالاکتوز و یک اسید و یک دیاستاز، پکتازی که عمل انعقادی دارد در حضور املاح کلسیم و بشکل بازهای ژله و مرباهای انگور خودنمایی می نماید.
(6) آرماند گوتیه Armand Gauthier و پ بورسه P.Bourcetدر قسمت گوشتدار انگور یافته اند، یدوارسنیک ید باندازه دوصدم میلی گرم در یک کیلو گرم ماده تازه اما مرکب با عناصر البومینوئیدی، و بنابر عقاید دانشمندانی چند این یدی است بسیار فعالتر از یدهای متالوئیدیک (فلزی) ارسنیک یافت می شود تراس (بسیار ناچیز) اما در موارد درمانی که نیازی به ارسنیک مختصری باشد میتوان از همین ارسنیک انگور استفاده کرد.
7 آب که در تمام قسمت انگور پخش و منتشر است و 80-70 درصد وزن مجموع دانه راتشکیل می دهد.
برای بیشتر روشن شدن مطلب ترکیبات قسمت های مختلفه یکنوع انگور سیاه (Pineau Noir) را بر حسب ارقامی که ژیراردولینده داده اند ذکر می نمایم Giracdet Lindet و اینک ترکیب شیمیک پوست:
آب 34/63
تانن 16/1
کرم تارتیر 92/0
اسیدهای آزاد 36/0
خشبی 23/32
ص: 99
عناصر معدنی 09/2
ترکیب شیمیک هسته ها: آب 45/30
روغن 69/7
اسید فردار 76/0
تلتت 50/3
مواد صمغی 60/2
خشبی 19/53
مواد معدنی 81/1
ترکیب شیمیایی قسمت گوشتدار:
آب 92/72
شیرینی قابل تخمیر 51/23
اسید تارتریک آزاد 29/0
اسید مالیک و ... 29/0
مواد ازته 38/0
مواد اندازه گرفته نشده 80/1
مواد معدنی 15/0
خشبی غیر قابل حل 43/0
ترکیب شیمیایی انگور همیشه ثابت نبوده و بستگب به زمین و آب و نژاد گیاه و منطقه و رسیدگی انگور دارد.
ص: 100
چرا اینقدر مفصل
با آنکه از آوردن بعضی مطالب خودداری می شود باز ممکن است گفته شود: اینقدر طول و تفصیل از انگور نه با مطالب مذهبی ارتباطی دارد نه با آنچه از نام کتاب معلوم می گردد نسبتی خواهد داشت! فقط ممکن است اگر باختصار برگزار گردد عده ای بگویند چرا از ذکر دانستنیها امساک می شود!
بعضی نیز دوست دارند که بر معلومات عمومیشان نسبت به خوراکیها افزوده شود.
دسته ای از اینکه برای اولین بار مطالبی به تفصیل پیرامون اغذیه نوشته می شود خوشحال باشند. اما خودم مقصود دیگری هم دارم:
ممکن است کابم را متخصصین امور غذائی بخوانند یعنی کسانیکه همین طول و تفصیل برایشان ناچیز باشد یا کسانی بخوانند که در معارف اسلامی دانه و فوق العاده اند و قسمت های اسلامی کتاب بنظرشان بسیار مختصر برسد.
چه آن متخصص بخواند یا این دانشمند بالاخره هر کس بر یک قسمت از دو بخش مذکور مسلط باشد میتواند از نهاد قسمت دیگر مسائل علمی یا اعجاز شگفت اگیز اسلامی بدست آورد.
ص: 101